وی چندین اثر از «رولد دال» را نیز به فارسی برگردانده است.«نجف خانی» به خاطر ترجمه هایش چندین بار مورد قدردانی قرار گرفته است. اتحادیه فرهنگی ناشران در سال 1385 مجموعه 15 جلدی «در جست و جوی دلتورا» نوشته‌امیلی رودا و مجموعه 5 جلدی «جودی دمدمی» نوشته مگان مک دونالد را به عنوان برگزیده کتابهای مناسب برای نوجوانان انتخاب کرد. ترجمه کتاب «ماتیلدا» نوشته «رولد دال»، «نمایشی در کهکشان» نوشته «گیلیان رابین اشتاین» و «شیاطین فضا» نیز برنده لوح تقدیر شورای کتاب کودک شده اند؛ همچنین ترجمه کتاب «زیر درخت زالزالک» نوشته «ماریتا کانلن مک کنا» در بیست و چهارمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی مورد قدردانی قرار گرفت.
«محبوبه نجف خانی» متولد 1335 در تهران است، دانش آموخته رشته مترجمی زبان انگلیسی از دانشگاه علامه طباطبایی و از اعضای شورای کتاب کودک و انجمن نویسندگان کودک و نوجوان است. گفت وگوی ما را با این مترجم در خصوص ترجمه هایش بخوانید:
ترجمه برای گروه سنی نوجوان چه جذابیتها و چه سختی‌هایی دارد؟
- در دوره نوجوانی ما، بجز مجله کیهان بچه‌ها و تعداد محدودی کتاب - که قهرمان نوجوان داشتند، ولی برای نوجوانان نوشته نشده بود- کتابهای کودک و نوجوان جذابی در دسترس نبود و برای همین کتابهای بزرگسال می‌خواندیم. با ورود به گروه بررسی آثار ترجمه ، و خواندن آثار نویسندگان معروف جهانی، به کتابهای نوجوانان علاقه مند شدم. یکی از جذابیتهای کتابهای نوجوانان برای من امیدی بود که در لابه لای حوادث داستان و ماجراها موج می‌زد. مشکلات و دغدغه‌های نوجوانان در همه جا کم و بیش یکسان است و محدود به سرزمین و کشور خاصی نمی‌شود. با توجه به این که اکثر نویسندگان معروف غربی در زمینه روان‌شناسی، جامعه شناسی، افسانه‌ها و اسطوره‌ها و تاریخ ملل مطالعات فراوانی دارند، آثارشان موضوعاتی نو و جذاب و درونمایه‌های قوی دارد که همین باعث می‌شود نوجوانان ما هم از این آثار استقبال کنند.
اولین مشکل پیش روی مترجمان این حوزه، انتخاب کتاب است، چون مترجم باید کتابهایی را انتخاب کند که در ضمن حفظ شؤون فرهنگ مبدا، پلی بین فرهنگهای مختلف ایجاد کند. مشکل دیگر شناخت سلیقه مخاطب است، سلیقه‌ای که مدام در حال تغییر است و اینکه در ایران به دلیل حجم بالای تکالیف درسی، کودکان و نوجوانان به نوعی کتاب زده هستند و جذب و تشویق آنها به کتاب خوانی کار چندان آسانی نیست و همین کار انتخاب کتاب را مشکل ترمی کند و دیگر اینکه مترجمان باید علاوه بر رعایت امانت و حفظ سبک نویسندگان، نثری روان و خوشخوان داشته باشند.
چطور کتابهایتان را برای ترجمه انتخاب می‌کنید؟
- پیشتر اکثر مترجمان به صورت اتفاقی کتابی پیدا و ترجمه می‌کردند، اما حدود دوازده یا سیزده سال قبل، شادروان حسین ابراهیمی(الوند) ، با حمایت وزارت ارشاد، خانه ترجمه ادبیات کودک و نوجوان را تاسیس کرد و بهترین کتابهای کودک و نوجوان جهان را خریداری و در اختیار مترجمان قرار داد. خانه ترجمه با وارد کردن کتابهای جدید و معروف و مطرح جهان نقش مهمی در کتابخوان کردن کودکان و نوجوانان و نیز رونق صنعت نشر داشت، اما متأسفانه هفت سال قبل با قطع حمایتها، این دفتر نیز تعطیل شد! در حال حاضر مترجمان یا خودشان کتاب تهیه می‌کنند و یا ناشران با وارد کردن کتاب پیشنهاد ترجمه به آنها می‌دهند.
ذایقه مخاطب نوجوان ایرانی را در انتخاب کتاب برای ترجمه می‌شناسید؟
- ما مترجمان چون وابسته به کتابهای کشورهای دیگر هستیم، با جست و جو در اینترنت و خواندن نظرهای منتقدان و مخاطبان اصلی با کتابهای جدید و مطرح و جایزه برده آشنا می‌شویم و از میان آنها بهترینها را انتخاب می‌کنیم که به خاطر نبودن حق کپی رایت، گاه پیش می‌آید که از یک اثر چندین ترجمه وارد بازار نشر می‌شود. من مدت ده سال در یکی از مجتمع‌های دخترانه ( دبستان و راهنمایی) معلم کتاب خوانی و مسؤول تجهیز کتابخانه بودم و با توجه به فعالیتهای کلاسهای کتاب خوانی، با سلیقه مخاطبان آشنا هستم، البته در بعضی از مدارس پسرانه هم نمایشگاه‌های کتاب برپا کرده‌ام که برای شناخت سلیقه پسران هم تجربه خوبی بود.ناگفته نماند که تجربه سالها فعالیت در شورای کتاب کودک و بررسی کتاب، پشتوانه من درانتخاب کتاب بوده است.
بیشترین ترجمه‌های شما از آثار «رولد دال» است. این نویسنده را چطور شناختید و جذابیتهای نویسندگی این نویسنده در چیست؟
- سالها قبل، یکی از دوستان ایرلندی کتاب «ماتیلدا» اثر «رولد دال» را همراه با کاست نمایشنامه رادیویی آن برایم هدیه فرستاد و برایم نوشت که این نویسنده یکی از بهترین نویسندگان انگلیسی زبان جهان است که آثار متنوعی در حوزه طنز دارد و کودکان و نوجوانان جهان کتابهایش را بسیار دوست دارند، و «ماتیلدا» بهترین اثر اوست.کتاب را خواندم و بسیار تحت تأثیر قرار گرفتم و ترجمه اش کردم . ماتیلدا در سال 75 در نشر چشمه به چاپ رسید و سال بعد به خاطر انتخاب و ترجمه این اثر لوح تقدیر شورای کتاب کودک به من تعلق گرفت. ترجمه این کتاب در واقع شروع ترجمه بقیه آثار دال بود. سال بعد، یکی دیگر از دوستانم کتاب« داروی شگفت انگیز جورج» را در اختیار بنده قرار داد که البته آن کتاب به خوش اقبالی کتاب اول نبود و مدتها در نوبت چاپ ماند تا اینکه ناشر دیگری این اثر را با نام دیگری روانه بازار کرد.
در نهایت این کتاب به همراه دو کتاب دیگر از دال در نشر افق به چاپ رسید که این شروع کارم با این نشر بود که پس از آن طی قراردادی قرار شد کلیه آثار دال (چه ترجمه شده و یا ترجمه نشده) با ترجمه من به چاپ برسد که ترجمه آثار دال همچنان ادامه دارد.
چرا «داروی شگفت انگیز جورج» مورد استقبال قرار نگرفت؟
- فکر می‌کنم ناشران با سبک دال آشنا نبودند. آنها با دیدگاه‌های سنتی خود آثار این نویسنده را بررسی می‌کردند. خوشبختانه کودکان ایرانی نیز مانند سایر کودکان جهان از آثار این نویسنده استقبال کردند. رولد دال در سال 2000 به انتخاب کودکان سراسر جهان لقب بهترین نویسنده قرن را به خود اختصاص داد.
ویژگی آثار «دال» چیست که مورد اقبال مخاطبان سراسر جهان قرار گرفته است؟
- یکی از ویژگی‌های آثار دال که باعث می‌شود کودکان با داستانهای او ارتباط برقرار کنند، این است که دال را از خودشان می‌دانند. نگاه دال به کودکان نگاه از بالا به پایین نیست. کودکان را نصیحت نمی‌کند. اگردرداستان هایش حق با کودکان باشد،طرف کودکان رامی گیرد و نه بزرگسالان را.طنز قوی در داستانهایش باعث می‌شود که کودکان با خواندن ماجراهای کتابهایش قهقهه بزنند.خودش می‌گوید که من باید بتوانم از همان صفحات اول مخاطبم را جذب کنم و تا پایان کتاب رهایش نکنم. کاری کنم که او کتاب مرا به تلویزیون ترجیح دهد.
ساختار داستانهای او به نوعی شبیه افسانه‌های پریان است. شخصیت ظالم به سزای اعمالش می‌رسد و در پایان داستان، نیکی پاداش می‌گیرد.گفت و گوهای داستانهایش، بسیار قوی و حساب شده است، به طوری که نمی‌توان حتی یک جمله اضافه پیدا کرد .از دیگر ویژگی‌های مثبت کتابهای او، بازی‌های زبانی است که ترجمه این بازی‌ها یکی از چالشهای پیش روی مترجمان آثار اوست. بازی‌هایی که در واقع امضای نویسنده به حساب می‌آید.
فکر می‌کنید تفاوت نویسنده‌های ایرانی و خارجی در نوشتن کتاب برای گروه سنی نوجوان در چیست و چرا مخاطب ایرانی از آثار خارجی بیشتر استقبال می‌کند؟
- اغلب نویسندگان خارجی برای نوشتن هر کتاب، در باره موضوع کتاب مطالعه و تحقیق فراوان می‌کنند. آنها به افسانه‌ها ، اسطوره‌ها ، علم روان‌شناسی ، جامعه شناسی و تاریخ احاطه دارند. مخاطب شان را دست کم نمی‌گیرند. داستانهای شان موضوعات نو، ضرباهنگ و پیرنگ قوی دارد. در ایران نویسندگان خوب داریم، اما متأسفانه تعدادشان به انگشتان دست هم نمی‌رسد، البته ناگفته نماند که چون مترجمان بهترین آثار را از میان بهترین آثار سراسر جهان انتخاب می‌کنند، همین امررقابت را برای نویسندگان داخلی مشکل می‌کند. امروزه با پیشرفت تکنولوژی و دسترسی به اینترنت و شبکه‌های جهانی، کودکان و نوجوانان خود را عضوی از دهکده جهانی می‌بینند و طبیعتاً موضوعات کسل کننده و تکراری کتابهای ایرانی آنها را ارضا نمی‌کند، در نتیجه به طرف کتابهای ترجمه جذب می‌شوند.
تا به حال پیش آمده که دوست داشته باشید اثری را ترجمه کنید، اما به خاطر ممیزی و چاپ نشدن از ترجمه آن منصرف شده باشید؟
- بله. کتابهای بسیار جذاب و خوبی در حوزه نوجوان خوانده‌ام و برخی شان را خریداری کرده ام، اما به خاطر ممیزی ارشاد از خیر ترجمه اش گذشته ام. متاسفانه ایرادات ممیزان ارشاد روز به روز بیشتر می‌شود که خیلی از آنها کاملاً سلیقه‌ای است. برای مثال، جلد پنجم یکی از مجموعه‌هایی که ترجمه کرده‌ام و بسیار کتاب آموزنده و سرگرم کننده‌ای است و خودم خیلی دوستش دارم و اصلاً فکر نمی‌کردم دچار مشکل شود، ممنوع چاپ اعلام شد! اعتراضهای بنده و ناشر هم به جایی نرسید.
دوست دارید مخاطب نوجوان کدام کتاب شما را حتما بخواند؟
- من بیش از هشتاد کتاب ترجمه کرده‌ام و در هر کدام ویژگی‌ای دیدم که تصمیم به ترجمه اش گرفتم. اکثر کتابهایم را دوست دارم و اگر بعضی را نام ببرم فکر می‌کنم به بقیه کتابهایم کم لطفی کرده‌ام. به هر حال چند تا از کتابهایم را نام می‌برم و امیدوارم که نوجوانها هم مثل خود من از خواندن این کتابها لذت ببرند.
«نمایشی در کهکشان» و «شیاطین فضا» و جلد دوم آن «هزارتوی فضا» هر سه به قلم «گیلیان رابین اشتاین» که در نشر چشمه به چاپ رسیده است. دو کتاب اول، برنده لوح تقدیر شورای کتاب کودک شده است.از دیگر مجموعه‌هایی که بسیار دوستش دارم، «مجموعه فروشگاه جادویی» است که همان طور که قبلاً گفتم جلد پنجم آن مورد بی مهری ممیزان ارشاد قرار گرفت. خوشبختانه هر جلد این مجموعه برای خود کتاب مستقلی است و هر کدام داستان متفاوتی دارد، فقط فضای فروشگاه جادویی در همه جلد‌ها مشترک است. مجموعه پانزده جلدی «در جست و جوی دلتورا» اثر «امیلی رودا» نیز از کتابهای محبوب من است. این مجموعه از طرف اتحادیه فرهنگی ناشران به عنوان کتابهای برگزیده انتخاب شده است. «مجموعه جودی دمدی»، که از طرف اتحادیه فرهنگی ناشران به عنوان کتابهای برگزیده انتخاب شده است. «مجموعه کتابهای رولد دال» و «داستانهای بامزه جلد 1 و 2» و مجموعه اخیر بنده «مدرسه عجیب و غریب» مطمئنم مورد استقبال نوجوانان قرار می‌گیرند.
نظر شما